Festivalbeschouwingen

Briefpapier en postkaarten worden voor mijn neus volgeschreven. De concertzaal bruist en daar zijn geen beats voor nodig. Zelf zit ik even in brouwverlof. Het rake woord komt uit het Herstelwoordenboek voor de economie en betekent wat je zelf al vermoedde: ‘tijd die je vrijmaakt om inspiratie te laten gisten’. Enkele uren eerder word ik door de workshopbegeleiders van de internationale ngo Join For Water op het bestaan van dit woordenboek gewezen. Join For Water zou graag een herstelwoord vinden dat water en economie verbind. Bij deze een warme oproep voor inzendingen!

In diezelfde workshop staan inspirerende voorbeelden van watergebruik centraal. De ngo wordt, tot haar spijt, steeds belangrijker. Ook in België kunnen we niet langer om water heen sinds de waterbom in de Vesdervallei. Helaas is dat in het beleid van onze minister van Omgeving en Landbouw nauwelijks te merken. Voor hem lijkt ‘omgeving’ vooral ‘landbouw’ te betekenen. Hoe eenzijdig en beperkt die visie is, toont het laatste voorbeeld van de workshop over waterbassins. Simpel gezegd zijn dat bassins die in de winter vol lopen en in de zomer gebruikt worden bij waterschaarste. Die oplossing helpt landbouwers, maar schaadt de omliggende gronden die minder water krijgen en verspilt waardevolle ruimte die ecologisch betekenisloos wordt. De begeleider merkt terecht op dat een oplossing die slechts één perspectief dient – landbouw in dit geval – onvermijdelijk tekortschiet.

Het essay dat dit festival leidt, The map is not the territory van filosofe Wytske Versteeg, sluit hier mooi bij aan. Ze geeft het voorbeeld van immoral mapping: een Amerikaanse ontdekkingsreiziger probeert Antarctica in kaart te brengen, maar faalt roemloos ondanks zijn ervaring. Het brengt hem voor de krijgsraad en Versteeg tot de vaststelling dat het ‘domweg te veel gevraagd [is] voor een enkele man: om een heel continent echt en waarachtig te zien.’ Het spreekt voor zich dat dat evenzeer geldt voor de uitdagingen van onze tijd.

Ik zie dit ook terugkomen in het gesprek rond safe(r) spaces. In haar keynote benadrukt Sita Mohabir dat een reflectieve houding het vertrekpunt is voor echte oplossingen. In haar onderzoek en praktijk gaat ze concreet aan de slag met uitsluitingsmechanismen binnen organisaties. Simpele, maar vaak ongemakkelijke vragen als ‘Voor wie is deze ruimte veilig?’, ‘Wie ontbreekt?’ en ‘Wie past zich aan?’ leggen bloot hoe veilig een ruimte werkelijk is. Mohabir verduidelijkt dat we niet falen wanneer uitsluiting zichtbaar wordt, maar wel wanneer we niets met die vaststelling doen. Precies die reflectieve houding maakt een eenzijdige aanpak onmogelijk – zowel op kleine schaal (de safe(r) space) als op grote schaal (het wereldwijde watergebruik).

In de volgende keynote spreekt filosofe Sofie Avery over (seksueel) grensoverschrijdend gedrag in de academische wereld. Ze maakt duidelijk dat beleid een geïntegreerd perspectief nodig heeft om de complexiteit ervan te begrijpen. Het intersectionele perspectief dat ze voorstelt, stelt – kort gezegd – dat sociale categorieën zoals gender, ras, klasse of religie niet afzonderlijk kunnen worden beschouwd. Om de ervaringen van mensen en de organisatie van macht beter te begrijpen, moeten we kijken naar de manier waarop deze assen van identiteit op unieke wijze met elkaar interageren. Verschillende vormen van onderdrukking én privilege zijn met elkaar verweven en versterken elkaar. Een oplossing die geen rekening houdt met die unieke, gelaagde positie van elke persoon, zal altijd tekortschieten.

Ook Versteeg wijst in haar essay op de gevaren van een enge blik. Ze beschrijft hoe de rationele methode onder invloed van Descartes’ volgers op een piëdestal belandt, waardoor de natuurwetenschappen boven de menswetenschappen komen te staan. Die hiërarchie zijn we nog niet kwijt. Ze maakt moraliteit ondergeschikt en verklaart massale uitbuiting van mensen tot de collateral damage van vooruitgang. Precies hetzelfde geldt voor de massa-extinctie van talloze organismen.

Een scherpe, maar warme momentopname van dat uitsterven is Archief van mogelijk verlies. Auteur Tine Hens spreekt, begeleid door het gekwaak van de vroetmeesterpad, over de axolotl: de wonderlijke salamander weigert op te groeien. Kunnen we terug naar dat onverzettelijke morele kompas van kinderen. De salamander regenereert zichzelf en geen natuurwetenschapper weet hoe dat kan. Zullen we er in slagen onze planeet opnieuw leefbaar te maken?

Axiomalotl is mijn voorzichtige inzending voor het Herstelwoordenboek: als grondslag aanvaarden dat we het (water)leven opnieuw in haar volle glorie moeten laten aangroeien.

Met hulp van Saar Lermytte