Perhaps/ The truth depends on a walk around a lake.

Perhaps/ The truth depends on a walk around a lake. Ik stuitte op de zin in een gedicht van Wallace Stevens en sindsdien reist ze met me mee. Soms herhaal ik de woorden voor mezelf: misschien hangt de waarheid af van een wandeling rond een meer. Er is geen meer in deze buurt, maar er is een grote plas in een park verderop. Volgens het woordenboek is dat hetzelfde, maar een meer belooft ongereptheid die hier niet te vinden is. Het ene is nooit helemaal gelijk aan het andere. Wie doet alsof dat wel zo is, doet de wereld geweld aan.


Langs de wandelpaden in het park heeft de gemeente grote borden geplaatst. Ze waarschuwen voor giftig industrieel afvalmateriaal dat in die paden is verwerkt, een schandaal dat kortgeleden aan het licht gekomen is. Wandelaars moeten het losse materiaal niet aanraken en kinderen er niet mee laten spelen. Aan de andere kant van het pad bedankt een bord voor het opvolgen van de aanwijzingen: dit is het einde van het waarschuwingsgebied. Het is onduidelijk of dat ook het eind van het gevaar betekent.

Vertrouwde paden zijn onveilig geworden, de grond onder onze voeten is vergiftigd, de wereld staat in brand. Wie beweert dat hij daarop een simpel antwoord heeft, is per definitie niet te vertrouwen. Terwijl ik dit schrijf, bestormen extreemrechtse hooligans Den Haag, verwonden agenten en journalisten, vernielen een partijkantoor. Ik hoor activisten zeggen dat er geen hoop meer is en we ons hooguit nog kunnen voorbereiden op een zo goed mogelijke ineenstorting, terwijl beleidsmakers nog altijd doen alsof er alle tijd is. Ondertussen wassen degenen die het geweld hebben aangejaagd hun handen in onschuld. 

Wat is waarheid? Zelfs in Bijbelse tijden werd die vraag al gebruikt om verantwoordelijkheid te ontlopen. Ze bepaalt wie er gehoord wordt en wiens stem genegeerd, waarop we onze aandacht richten. Doorgaans doen we alsof de vraag naar waarheid een eenvoudige is, alsof er maar een manier bestaat om naar de wereld te kijken. We zijn vaker soldaten dan verkenners: het lukt ons zelden om met een echt open blik om ons heen te kijken. Veel vaker wapenen we onszelf tegen alles wat ongemakkelijk maakt, wat niet strookt met dat waarin we als vanzelfsprekend geloven. Hoe gevaarlijker de tijd, des te verleidelijker wordt het om de verkenner in onszelf de mond te snoeren.  


Het waait hard vandaag, het is de eerste herfststorm. Afgebroken takken, halve bomen liggen verspreid over de grond, de storm trekt hard aan wat nog overeind staat. Het is niet ongevaarlijk om nu hier te zijn, maar de wind maakt mijn lichaam wakker. Voordat ik naar het park ging, las ik achter mijn laptop artikelen over verwondering. Voortdurend haalde het computerprogramma me uit mijn concentratie, bood opties aan waar ik niet om gevraagd had en die ik niet kon uitzetten. Dit lijkt een lang document. Bespaar tijd door het lezen van een samenvatting. 

Verwondering raakt aan waarheid omdat verwondering het begin van denken is. Wie zich verwondert, weigert de samenvatting voor waarheid aan te nemen. Het is moeilijk om je te verwonderen in een menigte, maar het gaat ook niet in totaal isolement. Verwondering is de klank van een enkele stem. Het vereist dat je voldoende met de wereld bent verbonden om haar te bevragen en te willen luisteren. Dat je vrij genoeg bent om te beseffen dat wat er nu is, ook anders had kunnen zijn en weer anders kan worden. Dat je in staat bent om het heel grote in het heel kleine te zien en omgekeerd. Niemand kan voortdurend zo verkennend leven, de meeste mensen lukt het hooguit in momenten. Maar uiteindelijk is dat waaruit een leven bestaat: momenten.

Over de schilder Kokoschka wordt verteld dat hij eens ontevreden was over de aandacht waarmee zijn studenten een levend model portretteerden. Hij fluisterde het model iets in het oor, ging weer zitten. Korte tijd later werd het gekras van tekenpennen op papier onderbroken door een klap. De man was op de grond gevallen, lag daar levenloos. Kokoschka snelde toe en knielde naast hem neer, voelde zijn pols. Ontzet keken de studenten toe terwijl hun leraar het hoofd schudde: hij was er niet meer. Je kunt je voorstellen hoe anders de portretten waren die ze later maakten, na de wonderbaarlijke wederopstanding van de man. Soms is het nodig om daaraan herinnerd te worden: hoe levendig een leven is, hoe eindig. Hoe kwetsbaar alles. 

Macht gaat altijd gepaard met de mogelijkheid van dodelijk geweld. In rustiger tijden valt dat eenvoudig te negeren voor wie zelf veilig is, maar nu lijkt spierballenvertoon de norm. Kleineren is de kortste weg naar winst en steeds vaker wordt agressie als een synoniem voor eerlijkheid gebruikt. Maar hoe bruter de macht, des te belangrijker is ook machteloosheid. Het kleine doet ertoe in een tijd van grote woorden. Als iedereen schreeuwt moet iemand de stilte verdedigen. Misschien hangt de waarheid af van een wandeling rond een meer. Van een lichaam, jouw lichaam, dat vragend en kwetsbaar de wereld verkent, zich verwondert. Dat beweegt en geraakt wordt en zelfs binnen groeiende zekerheid steeds opnieuw een oponthoud, een rustpunt zoekt. Een opening.

© Wytske Versteeg